14 febr 2024
5 apr 2023
In de volksmond is een ervaringsdeskundige iemand die zelf (veel) ervaring heeft op bepaalde gebieden en dat deze persoon hierdoor ervaringsdeskundigheid heeft. De kennis van de persoon in kwestie is dus niet gebaseerd op studie, maar op eigen ervaring.
Binnen de Zorg en Welzijn sector is het professioneel inzetten van ervaringsdeskundigheid het vermogen om ruimte te maken voor herstel* van anderen op grond van individuele en collectieve ervaringskennis. Daarbij is theoretische onderlegging van het vak van belang.
Ervaringsdeskundigheid kan een competentie zijn die in elke (zorg)functie ingezet kan worden. Hiervoor is het belangrijk om eerst in staat te zijn om met én voorbij eigen kwetsbaarheden te leven, deze ervaringen om te zetten in ervaringskennis en daarna vaardigheden aan te leren om ervaringskennis in te zetten binnen je functie.
Ook kan ervaringsdeskundigheid als functie ingezet worden. Bij Pleq werken we voornamelijk met professionele ervaringsdeskundigen. De naam ‘ervaringsdeskundige’ is een gangbare naam voor deze functie echter worden o.a. ook de termen ‘ervaringswerker’, ‘herstelcoach’ of ‘peerworker’ gebruikt.
Als professional in de zorg- en welzijnssector leer je te werken met kennis verworven uit wetenschappelijk onderzoek en wat in de literatuur over het vak beschreven is. Dit heet wetenschappelijke (of theoretische) kennis. Door je werk met mensen leer je wat goed werkt en wat minder goed werkt. Je verfijnt je handelen door de jaren heen en ontwikkelt misschien zelfs nieuwe methoden of vaardigheden. Dit heet professionele kennis. Door iets zelf aan den lijve te ondervinden leer je ook. In hoeverre kan bijvoorbeeld een man zeggen dat hij weet hoe het is om een vrouw te zijn? Of andersom? En in het verlengde hiervan: Hoe kan een man of een vrouw écht weten hoe je het beste met problemen om kan gaan die het andere geslacht ervaart? Hoewel je best ver kunt komen met het inleven in de ander, kom je nooit echt tot diezelfde laag van kennis. Hetzelfde geldt voor het hebben van kinderen, het verliezen van een dierbare of het leven in een andere cultuur. Je moet het hebben meegemaakt wil je écht begrijpen wat dit inhoudt. Hiermee start ervaringskennis.
Het hebben van een (specifieke) diagnose, kwetsbaarheid en/of (ontwrichtende) ervaring, hiermee leven in onze maatschappij en ‘cliënt’ zijn bij een instelling zijn ook ervaringen die je pas écht snapt wanneer je hier zelf mee te maken hebt gehad. En wanneer je deze ervaringen doorgrond hebt kan je met dit perspectief zichtbare en onzichtbare drempels, waar jezelf tegenaan bent gelopen, inzetten om anderen te ondersteunen. En zelfs als een ander een andere achtergrond heeft, kom je vaak net even dichter bij hun belevingswereld als iemand die geen ervaring heeft. De kennis die hieruit voortkomt is van grote waarde voor de zorg en welzijn en de maatschappij. Niet alleen omdat mensen zich vaak beter begrepen voelen door een ervaringsdeskundige, maar ook omdat deze kennis ingezet kan worden om de zorg op team of organisatieniveau te verbeteren.
Een ervaringsdeskundige die zijn ervaringskennis op beroepsmatige wijze inzet, kan dit vanuit meerdere rollen doen. Hun collectieve ervaringskennis bestaat uit overkoepelende thema's zoals het zijn van een cliënt/'object van zorg', stigma, verlies van rollen, het voelen van hopeloosheid. Kortom, alles wat komt kijken bij een ontwricht leven naast het hebben van een diagnose.
In de functie van een professionele ervaringsdeskundige ligt de nadruk op een aantal rollen:
De beeldvormer: zet ervaringskennis in zodat realistischer gedacht en gesproken wordt over de specifieke situatie en/of de (psychische) gezondheid. De beeldvormer draagt bij aan normalisering van verschillen en kwetsbaarheden.
De hoopverlener: biedt perspectief en inspireert. Dit kan leiden tot nieuwe hoop en vertrouwen in de toekomst. De hoopverlener heeft een voorbeeldfunctie voor mensen die nog in een eerdere fase van herstel zitten.
De krachtverlener: herkent en focust in gesprekken op mogelijkheden, krachten en empowerment. De krachtverlener draagt daarmee bij aan het herstelproces.
De facilitator: ondersteunt groepsprocessen met focus op kernelementen van herstel; empowerment, hoop en optimisme over de toekomst, verbondenheid, identiteitsontwikkeling en/of zingeving. De facilitator is, door het delen van eigen ervaringen, gelijkwaardig in de groep.
De bruggenbouwer: onderhoudt en/of legt de verbinding tussen het perspectief van persoon, zijn of haar belangrijke anderen, hulpverleners, beleid, organisaties, gemeentes en andere (overheids-)instanties. De bruggenbouwer is meerzijdig partijdig, verbindt leef- en systeemwereld en draagt zo bij aan meer wederzijds begrip, gelijkwaardig en wederkerig samenwerken.
De wegwijzer/gids: maakt mensen wegwijs in terminologie, het zorg en vormingsaanbod en de bredere dienstverlening. De wegwijzer/gids weet vanuit ervaringskennis welke wegen iemand zou kunnen bewandelen.
De bondgenoot: vertegenwoordigt en verdedigt het perspectief vanuit de persoon. De gedeelde grond van vergelijkbare ervaringen biedt begrip, herkenning en erkenning voor dat wat moeilijk te verwoorden, uit te leggen en te verdragen is.
De veranderaar: verkent met de persoon, zijn of haar belangrijke anderen en hulpverleners, nieuwe opvattingen en mogelijkheden. De veranderaar durft vanuit de leefwereld kritische vragen te stellen en brengt vernieuwende ideeën in.
Heb je aanvullende vragen over ervaringsdeskundigheid, bespreek het met een ervaringsdeskundige of mail ons!
*Herstel in deze tekst is niet hetzelfde als 'genezen', maar een uniek en persoonlijk proces waarin iemand houding, waarden, gevoelens, doelen, vaardigheden en rollen verstevigt, accepteert, verandert of anderzijds mee aan de slag gaat. In je herstelproces werk je naar een manier om een bevredigend, hoopvol en kwalitatief goed leven te leiden, ondanks de belemmeringen van een kwetsbaarheid of de fase waarin je zit.